SON DƏQİQƏ

Emosional Kontrolsuzluq
Bəzən emosional narahatlıq bizi hərəkətə keçirməyə və həyatımızı yaxşılığa doğru dəyişməyə sövq edən güclü bir qüvvə ola bilər. Ancaq qəzəb nəzarətdən çıxanda münasibətlərimizi və karyeramızı məhv edə bilərik. Hətta bəzən bizi səlahiyyətlilərlə problemə sala bilər.
Psixoloq C.Uotson emosiyaların üç əsas spesifik reaksiyasını təqdim edir: qorxu, 
qəzəb və məhəbbət. Bu reaksiya formaları həyatda çoxsaylı dəyişikliklərə məruz qalır. Lakin bütün emosional reaksiyalar göz, əl, ayaq, bel və bədən hərəkəti kimi xarici faktorların təsiri ilə əmələ gəlməsinə baxmayaraq bu prosesdə visseral və sekresiya faktorları üstünlük təşkil edir. (C.Uotson 1928) 
Hər bir duyğu kimi, qəzəb də zəruridir və nəzarət altında saxlanıla bildiyi müddətcə problem deyil. Əslində bəşər övladının davamının mühüm tikinti daşlarından biridir. Ancaq bəzən daxildə yaşanan qəzəb, zahirən zərər verən davranışlar kimi özünü göstərə bilər. Qəzəbini qəbul edə bilməyən, ani və dağıdıcı reaksiyalar verən insanlar sosial və iş həyatlarında problem yaşayır, özlərini istədikləri kimi ifadə edə bilmirlər.
Qəzəbi idarə etmə pozğunluğu ciddi psixoloji problemdir və bir mütəxəssisin köməyi olmadan tamamilə müalicə etmək asan deyil. Qəzəblə mübarizə pozğunluğu insanların qəzəbləndikləri zaman qeyri-mütənasib şəkildə reaksiya vermələri və ya əhəmiyyətsiz şeylərə belə ciddi qəzəbləndikləri vəziyyətə aiddir. Qəzəbi idarə etmə pozğunluğu tez-tez öz emosiyaları ilə yaşamağa üstünlük verən və bununla da qəzəbini içinə atan insanlarda baş verir. [SY1] Çünki insanın mütəmadi olaraq boğduğu bu hisslər bir müddət sonra qarşısıalınmaz hala gəlir və insan tamamilə bu hisslərin əsiri olur.
Müxtəlif qəzəb növlərinin bir qismini sizə təqdim edirəm(Karmen Smith LCSW, DD)

• Etibarlı qəzəb
• Davranış qəzəbi
• Xroniki qəzəb
• Dağıdıcı qəzəb
• Əxlaqi\Mühakimə qəzəbi və.s

 Qəzəb bədənimizdəki normal gedişatın anidən dəyişməsinə səbəb olur. Qəzəbləndiyiniz zaman stres hormonları sərbəst buraxılır və bu, qıcıqlanma hissi, ürək döyüntüsü, sinə sıxılması, baş ağrısı, başdakı təzyiq hissi və qızartma kimi bir çox simptomlara səbəb ola bilər. Uzun müddətdə immunitet sistemini mənfi təsir edir. Son illərdə cəmiyyətimizdə dözümlülük tədricən azalmaqdadır.
Qəzəbli əhval-ruhiyyə səbəbiylə insan ətrafına sözlü və ya psixoloji hücum edən bir rəftar edə bilər. Qəzəbi idarə etmə pozuntusu olan insanlar, bir sözlə, hirslərini “sağlam olmayan” şəkildə ifadə edirlər ki, bu da onların ətraf mühitlə münasibətlərinə mənfi təsir göstərir.
 Qəzəb mənfi mənalar doğursa da, əslində digər duyğular (xoşbəxtlik, kədər, həvəs və s.) kimi insani və sağlam bir duyğudur. Ancaq nəzarətdən çıxdıqda və dağıdıcı hala çevrildikdə problemə səbəb ola bilər. Digər tərəfdən, bizi qıcıqlandıran və ya bezdirən hər bir insanı və ya obyekti fiziki olaraq qamçılaya bilmərik; qanunlar, sosial normalar və sağlam düşüncə qəzəbimizin bizi nə qədər uzağa apara biləcəyinə məhdudiyyətlər qoyur.(APA)
            
Qəzəbi necə yatıraq?
İnsanlar qəzəbli hissləri ilə mübarizə aparmaq üçün müxtəlif şüurlu və şüursuz proseslərdən istifadə edirlər. 
Üç əsas yanaşma;

• ifadə, 
• bastırma 
• sakitləşdirmədir. 

Qəzəbli hisslərinizi aqressiv deyil, iddialı şəkildə ifadə etmək qəzəbi ifadə etməyin ən sağlam yoludur. Bunu etmək üçün başqalarına zərər vermədən ehtiyaclarınızın nə olduğunu və onları necə qarşılamağı öyrənməlisiniz. İddialı olmaq itaətkar və ya tələbkar olmaq demək deyil; özünə və başqalarına hörmət etmək deməkdir.
 
Qəzəb yatırıla bilər, sonra çevrilə və ya yönləndirilə bilər. Bu, qəzəbinizi saxladığınız, bu barədə düşünməyi dayandırdığınız və müsbət bir şeyə diqqət yetirdiyiniz zaman baş verir. Məqsəd qəzəbinizi əngəlləmək və ya onu boğmaq və onu daha konstruktiv davranışa çevirməkdir. Bu cür cavabın təhlükəsi ondan ibarətdir ki, əgər bunu zahiri ifadə etməyə icazə verilmirsə, qəzəbiniz içəriyə - özünüzə çevrilə bilər. İçəriyə çevrilən qəzəb hipertoniya, yüksək qan təzyiqi və ya depressiyaya səbəb ola bilər.
 
İfadə edilməmiş qəzəb başqa problemlər yarada bilər. Bu, passiv-aqressiv davranış (insanlarla birbaşa üz-üzə gəlmək əvəzinə, səbəbini demədən, dolayı yolla geri qayıtmaq) və ya daima həyasız və düşmən kimi görünən bir şəxsiyyət kimi qəzəbin patoloji ifadələrinə səbəb ola bilər. Davamlı olaraq başqalarını aşağılayan, hər şeyi tənqid edən və kinli şərhlər verən insanlar qəzəbini konstruktiv şəkildə ifadə etməyi öyrənməyiblər.
Nəhayət, içinizdə sakitləşə bilərsiniz . Bu, təkcə zahiri davranışınıza nəzarət etmək deyil, həm də daxili reaksiyalarınıza nəzarət etmək, ürək döyüntünüzü azaltmaq, özünüzü sakitləşdirmək və hissləri səngitmək üçün addımlar atmaq deməkdir. (APA)
Doktor Spilberqerin qeyd etdiyi kimi, “bu üç üsuldan heç biri işləmədikdə, o zaman kimsə – yaxud nə isə – zədələnəcək”. (Charles Donald Spielberger 1927)
 
Beləliklə, qəzəbi idarə etmə pozğunluğu ciddi psixoloji problemdir və bir mütəxəssisin köməyi olmadan tamamilə müalicə etmək asan deyil. Ancaq idman və meditasiya kimi istirahət və stresdən qurtulmağa səbəb ola biləcək fəaliyyətlər nəticəsində qəzəb hücumlarında azalma müşahidə edilə bilər.
Aristotel, insanların haqsızlığa məruz qaldıqlarını hiss etdikləri hallarda qəzəbin  təbii bir özünümüdafiə partlaması olduğunu qeyd edirdi.Qəzəb, insanların zaman-zaman hiss etdiyi qaçılmaz bir duyğu ola bilər, amma bu, onu idarə etməkdə aciz olduğumuz anlamına gəlmir. 
Unutmayın ki, bütün səylərinizə baxmayaraq, qəzəbinizə səbəb olacaq şeylər baş verəcək; və bəzən haqlı qəzəb olacaq. Həyat məyusluq, ağrı, itki və başqalarının gözlənilməz hərəkətləri ilə dolu olacaq. Siz bunu dəyişə bilməzsiniz; ancaq bu cür hadisələrin sizə təsir etməsinə imkan verməyin. Qəzəbli cavablarınıza nəzarət etməklə, həyatınızı qısa zamanda yaxşıya doğru dəyişə bilərsiniz.
 
Istinad:

1. American Psychological Association
2. (C.Uotson 1928)
3. (Charles Donald Spielberger 1927)
4. Hensley S. Sorğu: Amerikalılar deyirlər ki, biz bir nəsil əvvəlkindən daha qəzəbliyik. Npr.org. https://www.npr.org/sections/health-shots/2019/06/26/735757156/poll-americans-say-were-angrier-than-a-generation-ago 
5. Talkspace Terapevti, Dr. Karmen Smith LCSW, CSIM

Nərmin Babəkqızı