VETENİM-AZERBAYCANDIR.AZ
AMEA Nəsimi adına Dilçilik institutunun dilçi-alimi professor Ismayil Kazimovun mənə ünvanladığı müsahibə sualları
Təşəkkür edirəm ,İsmayıl müəllim, çox xoş oldu.
Salam Rəna xanım, əminəm ki, yaxşısınız. İstəyirəm, bir tanınmış yazıçı kimi Sizə bəzi suallar verəm.
M Ü S A H İ B Ə
DİLÇİ- YAZIÇI MÜNASİBƏTLƏRİNDƏN DOĞAN SUALLAR
1.Sizi öz yaradıçılıq uğurunuzun memarı hesab etmək olarmı?
- Açığı özümü istədiyim yerdə görməyincə yaradıcılığımı da memar yox , bir bənna işi sayacağam. İnşallah ömür vəfa etsə bir gün o da olar ...
2.Yoxdan vara çevrilən hər bir şey yaradıcılıqdır, -aforizminə münasibətinizi öyrənmək mümkündürmü?
-Məncə bu aforizm ədəbiyyatın qızıl yarlığıdır . Onun işi həyatı bədii obrazlarla inikas etdirməkdir. Bu obraz cansız əşya, şüursuz heyvan , düşünən , quran , kəşf edən insan da ola bilər... Yazarlar sadəcə obyekti seçir və özü ondan memar , zərgər kimi təxəyyülünün gücüylə istədiyini yoxdan vara çevirir .
3.Siz bölgədə yazıb yaradan tanınmış yazıçısınız. Fs səhifələrində saysız-hesabsız oxucunuz var.
- Bu mənə ünvanlanan sualmı, ya hökmmü?
Düşünürəm ki, hökmü də, fərmanı da , son sozü də oxucu deyir. Xalq yazıçısı olmayıb , sadəcə xalqının yazıçısı olan yazarlarımız var ki, heç bir titulu olmasa da, kitablarının tirajı da, oxucularının sayı da xalq yazıçılarından daha çoxdur . Onların əsərləri əl- əl gəzib , sovetlər dönəmində də, indi də.
Bəziləri isə üzdə kitablarının say çoxluğuyla öyünür , onların rəflərdə toz basdığını görəndə isə içi göynəyir.
Mən də oxucularıma minnətdaram mənə stimul verdiklərunə görə.
4.Yaradıcılığınızda üslubi davranış hansı səviyyədədir?
- Lirik, ruhi - psixoloji üsluba daha çox meyilliyəm . Görünür elə buna görə tənqidçilərdən bir çoxunun yazdığı məqalələrdə məni "Qadın ruhunun fəsillərini əks elətdirən nasir " adlandırmışdılar.
Siz də bir müsahibənizdə adımı çəkərək ;"Rəna Abdullayevanın nəsr əsərləri ruhun yaratdığı ölməz əsərlərdir.Belə ruh doğmalığı adama xoş gəlir .Ruh bağının verdiyi doğmalıq ,qan bağının doğmalığından irəlidir",söyləmisiniz.
Mənim FB səhifəmdəki dostlarımın çoxu filoloqlardır.Onlar da
məni oxuyub yazırlar ;"Rəna Nəcəfqızının nəsri öz təbiiliyi, təhkiyyəsinin ruhi-psixoloji aləmi ilə seçilir". Mənm sevincim də, kədərimi də ruhumda əks olunur və yazılarıma köçür.
5.Bir yazıçı kimi əsl dil yaradıçılığı hansı amillərə söykənməlidir?
-İlk növbədə ədəbi dil normalarına riayət etməklə yerindən ,məqamından asılı olaraq bütün üslublardan yararlanmaq bacarığına . Frazeoloji birləşmələr bədiiliyin , ana dilimizin öz sözləri isə ahəngdarlığın şərtidir . Sinonimlərdən istifadə edərkən ən dəqiq ifadəni seçməklə lakoniklik artır. neologizmlər, hətta məqamı gələrsə arxaizmlər də dil yaradıcılığına xidmət edir.
Az sözlə daha çox məzmun ifadə etmək, qəti fikir söyləmək , ideyanı müəyyənləşdirmək üçün
xalqın söz boxçası əlimizin altında. Onu yaxşı bilənlər ata sözlərindən , zərb məsəllər, aforizmlərdən düzgün istifadə edərək lakonikliyi də, bədiiliyi də istədiyi səviyyəyə qaldıra bilir. Nəsrin qaçılmazı onun dilini, təhkiyyəsini süjeti və məzmunu ilə uzlaşdıra bilməkdir.
Dilə şirinlik qatmaq üçün dialoqlar orfoepiyanın qaydalarına uyğun səsləndirilməlidir.
6.Siz həm də doğma dilimizi bədii mətn vasitəsilə Yevlax şəhərində öyrənənlərə mənimsədirsiniz. Dərsliklərdəki mətnlərdən savayı, öz qurduğunuz mətnlərə müraciət edirsinizmi?
-Əlbəttə.Bu həm zamanın, həm də tədris proseaində istifadə olunan üsul və metodlarının tələbidir.Hər bir dil dərsində mövzuya uyğun yeni mətnlər tərtib edirəm .Sonra şagirdlərə də kiçik həcmli mətlər qurmağı , ya da hazır mətni müəllifin yox, əsərdəki surətlərin birinin dilindən yazmağı tövsiyyə edirəm.
Şagidlər hər iki halda məni sevindirir.
7.,,Vəzifə insana şan-şöhrət deyil, insan vəzifıyə şöhrət olmalıdır,, deyimini necə dərk etmək olar?
-İsmayıl müəllim, elə vəzifələr var ki, biz onu icra edənə görə ya əlçatmaz hesab edirik, ya da ümumiyyətlə əhəmiyyətsiz bir şey kimi , ikrahla baxırıq. Sadə bir misal, xalqın deputatlara qarşı aqressiyası bəlkə də onların bir qrupuna qarşıdır, ancaq bəzən qurunun oduna yaş da yanır. Deputat deyəndə hamı yalançı, iküzlü ,korrupsioner, mənsəbpərəst, xalqın xeyrinə bir kəlmə də danışmayıb ağzına su alaraq oturanları gözləri önünə gətirir. Bu halda hansı vəzifə sahibi öz tutduğu posta şöhrət gətirə bilər ki?
Milli Qəhrəman Polad Həşimov Azərbaycanın ilk və yeganə şəhid generalıdır.
O öz sadəliyi, tabeliyində olan hərbçilərlə rəfarı , qorxmazlığı, cəsarətiylə tutduğu vəzifəyə şöhrət gətirdi. Həm xalqı, həm anası onu "səngər generalı" adlandırdı . Elə bilirəm bu vəzifəyə şöhrət gətirməyin ən mükəmməl nümunəsidir.
Yeri gəlmişkən Polad Həşimov haqqında mən də çox ciddi bir əsər üzərində işləyirəm. Əgər keçirdiyim ağır xəstəlik olmasaydı bəlkə də sadəcə kitabları deyil, ekranları da zəbt edəcək bir roman olacaqdı bu əsər. İnşallah elə də olar və sonunda mən xalqımızın şəhid generallarına olan ehtiramını bu romanla ifadə eləmiş olaram.
8."Ürəkdən gəlməyən söz, fikir qəlbi incidər,, fikrinə münasibətiniz?
Bütün yaxşı sözlər ürəkdən axıb qulağa süzülür. O, gerçəyi ifadə etməlidir.Dostluqda da, sevgidə də ümumiyyətlə - bütün insani münasibətlərdə ürəyindəkiləri ağlının süzgəcindən keçirib söyləməsən qəlbə
toxunub ,onu incidə bilər.
9.Romanlarınızın dil və üslubunda ifadə tərzini necə yeniləşdirirsiniz? Bədii yaradıcılıqda yeni vərdişlər necə yaranır? Ümumi
, dikçilikdə buna u z u s deyirlər.
- Siz də mənim daimi oxucularımdan sayılırsınız. Məni oxuduqları üçün minnətdar olduğum hər kəs əsərlərimin dilinin qüsursuz və gözəl olduğunu söyləyir. Təbii ki, bunun səbəbi göstərdiyiniz nüanslardan qaynaqlanır. Üslublar vasitəsiylə daha çox yenilənməyə nail oluram.
Dilçilikdə baş verən bütün yenilikləri keçmişimizi, milli - mədəni irsimizi qorumağa yönəltməklə bədiiləşdirib ,dövrün ,zamanın tələblərinə cavab vermək hər bir yazarın ümdə vəzifəsidir.
Bəşəriyyət tarixinə nəzər salsaq cəmiyyətin necə durmadan svilizasiyaya doğru getdiyinin şahidi olarıq. Bunu öyrənmək üçün bədii ədəbiyyat ən gözəl mənbədir.
Ədəbiyyat tarixinə nəzər salanda həm insanların təfəkkürünün , həm də güzəranının, həyat tərzinin necə dəyişdiyini görmək çətin deyil.
Milli mənliyimizi, kimliyimizi qoruyub saxlamaq ,yeni nəsillərə ötürmək işi bütün hallarda biz yazarların boynunun borcudur. Yeni standartlara uymaq lazımdır.Svilizasiyaya nəzərən qlobal məsələləri qabartmaq , dünyada baş verən prosesləri işıqlandırmaq yaradıcılıqda yeniləşdirmənin ən vacib amildir. Bəşəriyyət ən ağır dönəmini yaşayır. Yeni dünya qurulursa , keçmişdəki səhvlər, qüsurlar, təhrif olunmuş tarix yazılmalıdır!
Tezliklə dedektiv janrda yazdığım "Qaragözlü bilərzik"romanıyla oxucularımın görüşünə gələcəyəm. Azərbaycanda bu janrda ilk qadın yazar olaraq həm də bir sıra qlabal məsələləri gündəmə gətimişəm. Keçmiş podsovet məkanın bir dönəminin gizli qalan hadisələrini işıqlandırmışan. Verdiyiniz sualın cavabı olaraq deyə bilərəm ki, həm mövzu, həm süjet mənim üçün tam yenidir. Tədii ki , əsərin dili, üslubu da məzmuna uyğun olaraq əvvəlki əsərlərdən fərqlidir. Eyni zamanda bütün üslublardan yararlanmışam. Müharibənin mənəvi şikəst , cismani məhv etdiyi insanlar, ailələr o qədər peşəkarlıqla tısvir olunub ki, bəzi səhnələri oxuyanların qanını dondurub ,bəzilərini isə göz yaşlarında boğacaqdır. Müharibılərin gətirdiyi ağır fəlakətlər, kimsısiz , tənha uşaqların ürəkparçalayan səfil həyatı , sonunda dəhşətli faciələrə səbəb olur. Onlar da mafiyanın bataqlığına qərq olurlar.
Bir neçə kiçik parçanı FB səhifərində paylaşmağım böyük rezonans doğurdusa , demək roman bütövlükdə geniş oxucu kütləsinin diqqətini özünə çəkəcək bir səviyyədədir. . Təvazökarlıqdan uzaq olsa da deməliyəm ki, uzun araşdırma və təqdiqatlarım öz gözəl nəticəsini verdi. Ciddi nəzarət altında olmasına baxmayaraq Sovet İttifaqında narkotik və briliyantın qanunsuz alveri ilə məşğul mafiyaya başçılq edən və heç bir mətbu orqanında haqqında geniş məlumat verilməyən hadisələri təfərrüatı ilə ilk dəfə bədiiləşdirib roman halına salarkən dedektivlə yanaşı bir sıra qlabal məsələlərə də aydınlıq gətirmişəm.
10.Kökdən üzülmək -bədii əsərlərdə ədəbi-bədii dil ənənəsidir. Siz bir yazıçı kimi bu ənənəyə sadiq qalırsınızmı?
- Kökündən üzülməmək...
Bu günümüzü yaddaşa köçürüb sabahımıza miras qoymaqdır. Ədəbi- bədii dil ənənəsinə sadiqlik milli mentalitetimizi qorumaq , xəlqilik, vətənpərvərlik ideyalarını təbliğ eləməkdir. Bunun üçün şifahi xalq ədəbiyyatımız ən zəngin məbədir, Elə bilirəm bu sualın cavabını mən artıq əvvəlki cavavlarımda da söyləmişəm.
Yenə də təkrarlamağı borc bilirəm.
Mən atalar sözü, məsəllər və yeri gəldikcə aforizmləridən istifadəni məhdudlaşdırmağı heç düşünmürəm.Onlar bizim ədəbiyyatın brendidir. Milli mənliyimizi, kimliyimizi qoruyub saxlamaq ,yeni nəsillərə ötürmək işi bədii ədəbiyyatın , daha dəqiq desək nasirlərin ədəbi-bədii dil ənənəsini qorumasının sübutudur.
S o n